Быйыл Улуу Кыайыы 80 сыла. Кыайыыны уһансыбыт бары сэрии кыттыылаахтарыгар, күүстээх үлэлэринэн тыылга кыайыыны уһансыбыт дьоҥҥо-сэргэҕэ эдэр көлүөнэ муҥура суох махтанар, сүгүрүрүйэр. Сэрии кэмигэр улахан дьону кытта бииргэ олох туох баар кыһалҕатын санныларыгар сүксүбүт оҕолору умнууга хаалларар табыллыбат. Биһиги хаһыаппытыгар кыайыыны уһансыбыт тыыл бэтэрээннэрин уонна сэрии кэмин оҕолорун ахтыыларын таһаарыахпыт.
Гаврил Дмитриевич Слепцов – СӨ үөрэҕириитин Бочуоттаах бэтэрээнэ, Россия спордун Бочуоттаах бэтэрээнэ, СӨ үтүөлээх учуутала, СӨ физкультура туйгуна, РСФСР үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара, «Азия оҕолоро» фонд стипендиата, Томпо оройуонун уонна Томпо национальнай (эбээн) нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо, СӨ Ытык кырдьаҕаһа, Чурапчы көһөрүүтүн кыттыылааҕа.
Гаврил Дмитриевич 1938 сыллаахха кыһыҥҥы томороон тымныыга, ахсынньы 18 күнүгэр, Чурапчы оройуонун Бахсы нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Елена Гаврильевна уонна аҕата Дмитрий Петрович Слепцовтар диэн ааттаахтара. Аҕата күүстээх эбит, түөрт буолан таҥара дьиэтин куолакалын көтөхпүттэр, атах оонньуутугар үчүгэйэ үһү. Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар сылдьара. Бииргэ төрөөбүттэр түөрт оҕо этилэр. Аҕата уонна убайа Иван Аҕа дойду сэриитигэр фроҥҥа ыҥырыллыбыттара. Дмитрий Петрович Сталинград куораты көмүскүү сылдьан бааһыран госпитальга сыппыта биллэр, онтон 1943 сыллаахха сураҕа суох сүппүт. Убайа Иван Ленинград куорат босхолооһунугар сэриилэспитэ. 1943 с. бааһыран, госпитальга сытан өлбүт.
1942 сыллаахха Гаврил түөрт саастааҕар ийэтэ барымаары гыммытын бэстилиэтинэн тирээн тураннар: «Бэйэҕин хаайабыт, оҕолоргун детдомҥа биэрэбит», – диэн күүстэринэн Чурапчыттан Эдьигээҥҥэ көһөрбүттэрэ.
– Сэриигэ аҕам уонна убайым Ийэ дойдуларын көмүскүү сылдьаннар суох буолбуттара. Ийэм өттүнэн убайым эмиэ сэриигэ өлбүтэ. Онон мин үс хаан уруум сэрии толоонугар охтубуттара. Аҕам өттүнэн тастыҥ убайдарым Иннокентий Алексеевич уонна Василий Михайлович Слепцовтар – Японияны утары сэрии кыттыылаахтара. Иннокентий Алексеевич кэнники Саха университетыгар үлэлээбитэ, СӨ үтүөлээх архитектора. Онтон Василий Михайлович үп-харчы үлэһитэ этэ. Кинилэр тустарынан быраатым Слепцов Иннокентий Михайлович телевидение биэриитигэр үлэлии сылдьан, «Воины Слепцовы» диэн устуу оҥорон таһаарбыта.
Ийэм Эдьигээҥҥэ балык тууһааһыныгар үлэлээбит этэ. Уон саастаах убайым ийэтигэр илии-атах буолан көмөлөһөрө эбитэ үһү. 1944 сыллаахха Эдьигээнтэн көһөн кэлэбит. Ийэм оскуолаҕа остуорастаабыта уонна гараас харабылынан үлэлээбитэ, баара-суоҕа 49 сааһыгар суох буолбута. Биһигини, тулаайах оҕолору, аймахтарым бэйэлэригэр сыһыаран, киһи гынан улаатыннарбыттара. Кытаанах олоххо олорон кэлбиппит. Интернакка олорон аһаан, таҥнан дьон буолбуппут. Ол кэмнээҕи государство көмөтүгэр, Сталин саҕанааҕы политикаҕа билигин да махтанабын. Тулаайах оҕолорго олорор усулуобуйа тэрийэн, бастакы кылаастан педучилищены бүтэриэхпитигэр диэри интернат дьиэтигэр олорон кэллэхпит. Оҕо эрдэхпититтэн үлэ үөһүгэр сылдьарбыт. Үһүс кылаастан холкуоска араас үлэҕэ эриллибитим. Сайынын ходуһаны ыраастаан, күрүө тутан, онтон окко киирии саҕаланара. Үөрэх саҕаланыыта үс эрэ күн сынньалаҥ биэрэллэрэ. Оҕо эрдэҕинээҕи өйдөбүлүм адьас аҕыйах буоллаҕа. Эдьигээҥҥэ көһөрүүгэ эдьиийим цингалаан улаханнык ыалдьыбытын өйдүүбүн. Өлөр буолла диэннэр балыыһаттан таһаарбыттар этэ. Оронтон түһэрэр, таһаарар этим. Биэрэк аллараа киһи, ат бөҕө баарын өйдүүбүн. Ити балыксыттар эбит этэ. Дьон кэпсээнинэн, ол саҕана биир балыгы ыллаххына хаайыыга түбэһэҕин. Аны оччотооҕуга барыта фроҥҥа ыытылла турар буолан, манна – сэриитэ суох сиргэ – аччыктаан өлүү элбэх. Ынахтарын сиир – бобуу, бурдук бэриһиннэрэр – бобуу… Ити курдук барыта бобуу кэмигэр олорбуппут. Таҥаһыҥ биир-икки абырахтаах буоллаҕына баай киһи дэнэҕин (күлэр). Оччотооҕу дьон наһаа үчүгэй майгылаахтар эбит. Хайа баҕарар ыалга киирдэххэ лэппиэскэ уонна арыы биэрдэхтэринэ үөрүү буолара.
Бахсыга алын кылааһы бүтэрбитим. Оҕо эрдэхпиттэн спорду сэҥээрэр этим. Улахан кылааска Чурапчы оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим. Волейболга, футболга уонна тустууга оскуола сборнайыгар баарым. Оскуола чиэһин оройуоннааҕы, республикатааҕы күрэхтэргэ көмүскүүрүм. 1956–1957 сс. Д. П.Коркиҥҥа тустууга эрчиллибитим. Онус кылаас кэнниттэн Дьокуускайга суоппар куурсугар үөрэммитим. Дойдубар кэлэммин суоппардыы сырыттахпына, икки дуу, үс дуу күнүнэн аармыйаҕа ылбыттара. Аармыйа кэннэ Дьокуускайга ветеринарнай снабка суоппарынан үлэлээбитим. Алта ый суоппардаан бараммын, 1961– 1965 сс. педучилищеҕа физкультура салаатыгар киирэн үөрэммитим. 1965 сыллаахха кэргэним Мария Иннокентьевналыын Томпо диэн эбээн нэһилиэгэр көһөн кэлбиппит. Мин интернат-оскуолаҕа физкультура учууталынан үлэлээбитим. Ол саҕана Арассыыйа араас куоратыттан 400-тэн тахса оҕо үөрэнэрэ, бииргэ үлэлиир коллективым 80 киһи этибит. Бу курдук Тополинай нэһилиэгэр 45 сыл үлэлээбитим. Спорт өттүнэн нэһилиэккэ улахан кылааты киллэрбитим диэтэххэ сыыспатым буолуо. Оскуолаҕа араас спортивнай секциялары, ону тэҥэ нэһилиэк иһигэр тустуу, волейбол, сүүрүү, баскетбол, теннис секцияларын ыытарым.
Үөрэппит оҕолорбуттан оройуон, өрөспүүбүлүкэ чемпионнара бааллара. Түөрт оҕо Саха Өрөспүүбүлүкэтин сүүмэрдэммит хамаандатын чилиэннэрэ, Россия Федерациятын спордун маастара буолбуттара. Альберт Погодаев уонна Варя Стручкова спорт хотугу көрүҥнэригэр аан дойду чемпионнара буолбуттара. Томпо биир биллэр спортсмена, депутат Виктор Лебедев үһүс кылаастан тустууга миэхэ үөрэммитэ. Алтыс кылааска Викторы тренердэр Иван Дмитриев уонна Ариас Павлов үчүгэйдик тустар эбит диэннэр Кириэс Халдьаайы спорт оскуолатыгар илдьэ барбыттара. Онон аан бастаан көбүөргэ таһаарбыт киһи мин буолабын. Тополинайга үлэлээбитим тухары нэһилиэк улахан аҥаарын спорка тардыбытым. Оннооҕор кырдьаҕас дьон маай бырааһынньыктарыгар кросска сүүрэр этилэр. Таба бырааһынньыгын көтүппэккэ ыытар этим. Бүтэһигин 2012 сыллаахха ыыппытым. Билигин түөрт сиэннээхпин, биэс хос сиэннээхпин. Оҕолорум, сиэннэрим тустарыгар олоробун. Кырыйдым диэн быар куустан олорбоппун. Зарядкалыыбын, балыктыырбын сөбүлүүбүн, бильярдынан дьарыктанабын, сканворд таайабын, садуобаҕа күрэхтэһэбин, пневматическай саанан ытыыга хамаандаҕа ыллахтарына ытааччыбын. Бэтэрээннэр хамсааһыннарыгар баарбын, араас күрэхтэргэ кыттабын. Кинигэ, хаһыат ааҕан сонуннары билэ олоробун. Спорт күрэхтэһиилэрин көрөбүн.
Бу курдук ытык кырдьаҕастарбыт айылҕаттан ананан, үйэлэрэ уһаан, чөл өйдөөх олорон, эдэр көлүөнэҕэ ааспыт ыар олох, сэрии алдьархайын туһунан кэпсээн, бэйэлэрин ытык иэстэрин толороллор. Төһө до оҕо саастара аас-туор олоххо аастар, дойдуларын туһугар сыраларын биэрэн туран үлэлээбиттэрэ. Түмүккэ үлэ бэтэрээнэ Гаврил Дмитриевич эдэр дьоҥҥо, ыччакка туһаайан: «Үлэни өрө тутуҥ, үөрэхтэниҥ, төрөөбүт дойдугут туһугар, кэлэр кэскил туһугар хас биирдии салааҕа – бырамыысыланнас да буоллун, тыа хаһаайыстыбата да буоллун – өссө төгүл күүскэ үлэлээҥ, кэскили түстээҥ», – диэн санаатын эттэ.
Мария Захарова