Быйыл Арассыыйаҕа Аҕа дойдуну, Саха сиригэр Ийэ дойдуну көмүскээччи, Улуу Кыайыы 80, Томпо улууһугар Өйдөбүнньүк уонна сомоҕолоһуу сылынан биллэриллибитэ.
Сэрии ыар тыынын бэйэлэрин эттэринэн-хааннарынан билбит дьон биһиги ортобутугар бааллар. Ити – байыаннай дьайыылар бэтэрээннэрэ диэн ааты сүгэр 1994-2003 сыллардаахха Чечняҕа сулууспалаабыт биир дойдулаахтарбыт. Аҕа дойдуну көмүскээччи күнүнэн Чечняҕа сулууспалаабыт Юрий Захаровы кытта кэпсэттим.
— Юрий Николае вич, бэйэҥ тускунан кэпсиэҥ дуу?
— Мин 1978 с. Сайдыыга төрөөбүтүм. Биэс оҕоттон улаханнара буолабын. Ийэм Архипова Ульяна Викторовна диэн. Оскуола сылларбын кэпсээтэххэ, алын кылааска Ыҥаа орто оскуолатыгар үөрэммитим. Онтон Мэҥэ Алдан оскуолатыгар тохсус кылааһы бүтэрбитим. Спорт араас көрүҥэр дьарыктаммытым, уһаныы куруһуогар сөбүлээн сылдьарым. Оҕо эрдэхпиттэн айылҕаны кытта алтыһар, айылҕаҕа сөбүлээн сылдьар этим. Уол оҕо буоламмын балыктыырбын, бултуурбун туохтааҕар да ордорорум. Билигин даҕаны чэбдик салгыҥҥа, айылҕаҕа тахсан балыктаан, астынандуоһуйан, күүспэр күүс эбиллибиккэ дылы буолар. Ол үөрэҕэ олохпор олус туһалаата. Оскуола кэннэ Мэҥэ Алдан «Правда» сопхуос оробуочайынан үлэлээбитим. 1995 сыллаахха Харбалаахха 18 №-дээх ПТУ-га биир сыл үөрэнэн суоппар идэтин баһылаабытым.
— Аармыйаҕа ханна сулууспалаабыккыный?
— Саас 1998 сыллаахха аармыйаҕа ыҥырыллыбытым. Чита Антипиха бөһүөлэгэр автомобильнай батальоҥҥа, онтон салгыы Алтайскай кыраайга Бийск куоракка биир сыл сулууспалаабытым.
— Чечняҕа сулууспалаабыт кэмнэргин кэпсиэҥ буолаарай?
— 1999 сыллаахха балаҕан ыйыгар Чечняҕа иккис сэрии саҕаламмытыгар байыаннай чааспытыгар түөрт саллааты командировкаҕа ыытаҕыт диэн бирикээс кэлбитэ. Онно мин түбэспитим. Икки нэдиэлэ курдук Читинскэй уобалас Даурия диэн тимир суол станциятыгар, Порт Артур диэн мотострелковай полкаҕа БТР (бронетранспортер) водитель механикка үөрэммитим. Төрөөбүт күммэр, алтынньы 27 күнүгэр, үс улахан самолетунан Борзя куораттан Моздок диэн Хотугу Кавказ куоратыгар командировкаҕа көппүппүт. Сотору эргиллэн кэлиэм диэн ийэбэр уонна дьоммор хаартыска, кыра сурук оҕотун ыыппытым. Моздокка 74-с аатырбыт гвардейскай бригадаҕа БТР бойобуой массыына ыытааччытынан анаммытым. Сапернай ротаҕа түбэспитим. Сэрии диэни билбэтэх дьон тиийдэхпит дии. Сэтинньи ыйга биригээдэбит Чечня республикатыгар киирбитэ. Бастакы бойобуой сүрэхтэниим Терскай хайаны ыларга ааспыта. Дьэ манна бастакыбын дьулааннаах хартыынаны көрбүтүм. Бииргэ сулууспалаабыт уолаттарбын сүтэрэр улахан охсуулаах этэ. Мантан олох туһунан толкуйдаан, атыннык сыаналаан барбытым. Тыаҕа улааппытым, бултаабытым дьэ манна улаханнык көмөлөспүтэ. Саанан ытарга, уот отторго, ас астыырга ыарахаттары көрсүбэтэҕим. Сыл аҥаара курдук бойобуой дьайыыларга сылдьыбытым. Ыраах сиргэ сылдьан киһи дойдутун, дьонун ахтара ханна барыай? Ол эрээри киһи бойобуой сорудахтарга сырыттаҕына ол туһунан толкуйдуур да бириэмэ суоҕа.
— Юрий , сэрии түгэниттэн тугу эмит кэпсиэҥ дуу?
Биир кыһалҕанан суунар, таҥас сууйар сир суоҕа. Иһэр да уу булар ыарахаттардааҕа. Чечня килиимэтэ биһиги дойдубутуттан олох атын этэ. Хаар диэни көрбөтөҕүм, кыра хаар түстэр эрэ ууллан иһэрэ. Онон эппитсииммит үнтү бааһырара.
— Сэриигэ сылдьан киһи киһиэхэ сыһыанын туһунан туох санаа үөскээбитэй?
— Саха сириттэн барбыт биригээдэ элбэх этэ. Араас улуустан кэлбит уолаттары кытары доҕордоһон билсэр этибит. Сапернай ротабытыгар бары чугас доҕор-атас буолбуппут. Нууччалыы эттэххэ, «Боевое братство» диэн өйдөбүл үйэҥ тухары хаалар эбит. 2000 сыл кулун тутар ыйга Чечняттан дембэллэммитим. «Участник боевых действий», «За службу на Северном Кавказе», «За ратную доблесть» диэн наҕаарадалаахпын, мэтээллэрдээхпин. Сержант званиелаах кэлбитим. Дойдубар кэлэн быстах үлэлэргэ үлэлээбитим. Онтон 2012 сыллаахтан Хаандыгаҕа нефтебазаҕа машинист идэтинэн күн бүгүҥҥэ диэри үлэлиибин.
— Дьиэ кэргэнин туһунан кэпсэтиэх.
— Таптыыр кэргэним Надежда оройуоннааҕы үөрэҕирии салалтатыгар үлэлиир. Үс оҕолоохпут. Икки улахан: Нарияна уонна Айсен В.А. Штыров аатынан гимназияҕа үөрэнэллэр, онтон кырабыт Айта Хаандыга орто оскуолатыгар бастакы кылааска үөрэнэр. Иллэҥ кэммитигэр дьиэҕэ олорбоппут. Оҕолорбутун илдьэ сылдьан, тыаҕа тахсан сир астыырбытын, бултуурбутун, балыктыырбытын сөбүлүүбүт. Оҕолору кыра эрдэхтэриттэн айылҕаҕа харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга, сиэри-туому тутуһарга үөрэтэбин.
— Бойобуой дьайыы бэтэрээннэрин түмсүүтүн үлэтин туһунан кэпсээ.
— 2013 сыллаахха Томпо оройуонун иһигэр Хаандыгаҕа бойобуой дьайыы бэтэрээннэрэ диэн холбоһук (ассоциация) тэрийбиппит. Бастаан аҕыйах бэтэрээн этэ. Хас да сыл иһигэр син элбээтибит. Билиҥҥи туругунан биһиги оройуоммутугар 40-ча бэтэрээн баар. Ол иһигэр, түөрт Афганистаҥҥа, кыра локальнай сэриилэргэ Абхазияҕа, Таджикистаҥҥа сылдьыбыт уолаттар бааллар. Бэтэрээннэр бэйэ-бэйэбитигэр көмөлөһөбүт. Биһиги холбоһукпут сыала-соруга диэн бэйэбит курдук бэтэрээннэргэ көмөлөһүү, биир сүрүн хайысхабыт оҕону байыаннай патриотическай тыыҥҥа иитии буолар. Ол курдук «Снежный барс» байыаннай оонньууга, полевой байыаннай хомуурдарга, кылаас чаастарыгар кыттабыт.
— Билигин буола турар байыаннай дьайыы туһунан санааҥ?
— Билиҥҥи байыаннай дьайыыны этэр буоллахха, НАТО Арассыыйаны утары турда. Украина, Арассыыйа курдук убайдыы-быраат судаарыстыбалар иирсибиттэрэ куһаҕан. 30 сыл иһигэр Украина төбөтүн иирдэн, политиканы уларытан аймаатылар. Арассыыйа сыала-соруга нацизмы суох оҥоруу диэн буолар. Биһиги оройуоммутуттан элбэх уол анал бойобуой дьайыыга (СВО) кытта сылдьар. Ол иһигэр тоҕус бэтэрээн Ийэ дойдуну көмүскүү барбыттара. Хомойуох иһин, үс уолбутун сүтэрдибит. Кинилэр бары геройдар, ааттара-суоллара хаһан да умнуллуо суоҕа. Бойобуой дьайыы (СВО) бүттэҕинэ, кинилэр ааттарын сөргүтүөхпүт дии саныыбын. Биһиги кэккэбитигэр бэтэрээннэр элбиэхтэрэ.
— Юрий Николаевич, кэпсээниҥ иһин махтал. Үлэҕэр ситиһиини, дьолу!
Мария Захарова