От ыйын 14 күнүгэр Мэҥэ Алдан нэһилиэгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Үлэ сылыгар аналлаах үлэ холбоһуктарын слёта буолан ааста.
XX үйэ 50-с сылларыттан Мэҥэ Алдан оскуолата үлэҕэ иитэр баай уопутун мунньуммута. Кини киэҥник сайыҥҥы үлэнэн уонна үөрэнээччилэр сынньалаҥнарынан биллэр. Оскуола гражданины, дойдутун таптыыр патриоту, бэйэтин интеллектуальнай уонна айымньылаах кыаҕын өрөспүүбүлүкэ чэчирии сайдыытыгар туһанар кыахтаах ыччаты иитэн таһаарар.
Сайыҥҥы үлэ лааҕырын 1957 сыллаахха, саха норуодунай суруйааччы Егор Петрович Неймохов аҕата, Пётр Михайлович Неймохов арыйбыта. Ол курдук лааҕыр үлэлээбитэ быйыл 66 сыла буолла.
Сайыҥҥы үлэ холбоһуктарын тэрийии сыллара:
1957-1975сс. – производство бирэгээдэтэ (оҕуруот аһа);
1976с. – «Золотой гектар» (оҕуруот аһа);
1978-1990сс. — «Закалка» (от биригээдэтэ);
1982-1991сс. – «Эрчим» (ынах-сүөһү биригээдэтэ);
1955с. –«Аргыс» (оҕуруот аһа, тутуу, экология);
1999-2004 –«Стерх» валеологическай киин;
2004 сылтан – оскуола чэбдигирдэр уонна сынньалаҥ лааҕыра.
«Аргыс» СХПК 2011 сыллаахха тэриллибит. Бэрэссэдээтэлинэн Татьяна Егоровна Ордахова үлэлиир.
Тугу олордоллоро, үүннэрэллэрэ:
Барыта олордуллар сирэ 67 га.
Хаппыыста – 5га.
Хортуоска – 4 га.
Моркуоп уонна сүбүөкүлэ – 3 га.
Бурдук кульуралара – 22га.
Аһалык (кормовой) культуралара – 1000 кв/м
Слёт үөрүүлээх аһыллыытыта Е.П.Неймохов аатынан Мэҥэ Алдан орто оскуолатын иннигэр ыытылынна.
Этэрээттэр парадтаан киирдилэр.
Хамандыырдар лааҕыр начальнигар рапорт туттардылар. Ол курдук, барыта 4 хамаанда: «Нон-стоп» (Мэҥэ Алдан), «Бегущие в ночи» (Мэҥэ Алдан), «Байаҕантай кэскилэ» (Кириэс Халдьаайы), «Советский Союз» (Мэҥэ Алдан бэтэрээннэрэ). Томпо үөрэҕин салалтатын иитэр үлэҕэ уонна эбии үөрэхтээһиҥҥэ салаа начальнига Елена Винокурова, «Бэс чагда» оҕо сынньалаҥын тэрийиигэ уонна чэбдигирдиигэ республикатааҕы ресурснай киин дириэктэрэ Яна Иванова, Е.П.Неймохов аатынан Мэҥэ Алдан орто оскуолатын дириэктэрэ Татьяна Ордахова, Мэҥэ Алдан баһылыга Юрий Комиссаров эҕэрдэ тыллары эттилэр. Яна Николаевна «Бэс чагда» аатыттан 1 бэтэрээн учууталга аналлаах 1 сменалаах сертификат туттарда.
— Күндү слёт кыттыылаахтара, ыалдьыттара! Бүгүҥҥү үөрүүлээх тэрээһиммит Үлэ сыла биллэриллибитигэр ананар. Бу слёт хаһыс да сылын ыытыллар. «Сыыс от» бырайыагы 2010 сыллаахтан олоххо киллэрбиппит.
Сайыҥҥы үлэ — оҕону үлэнэн иитии саамай көдьүүстээх көрүҥэ. Ол курдук, оҕолор кэпсэтэн, билсэн, доҕордоһон улааталлар, коллективизм, үлэ диэн тугун билэн тахсаллар, хамнас ылан үөрэллэр. Биллэн турар, бу барыта оҕо лиичинэс быһыытынан сайдарыгар улахан суолталаах.
Күндү ыалдьыттарбыт, бу күн лааҕыр олоҕун — дьаһаҕын туһунан элбэҕи билэн — көрөн барыаххыт диэн эрэнэбин уонна бу сыллар устата «Сыыс от» бырайыак үгэс буолан быстыбакка кэлбитигэр, салгыы сайда турарыгар баҕарабын,- диэн Мэҥэ Алдан орто оскуолатын дириэктэрэ Татьяна Егоровна Ордахова кыттааччыларга туһаайан эттэ.
Онтон бары хамаандалар «Мыытаах» сиригэр баран, «Сыыс от» күрэххэ ким элбэх сыыһы ыраастык уонна ыйыллыбыт кэм иһигэр түргэнник хомуйар эбитий диэн күрэхтэстилэр. Хас биирдии күрэхтэһээччигэ анал ыраастанар хортуоска сирэ бэриллибитэ. Кыттааччылар тутатына сыыс оту үөрэ-көтө, кыһамньылаахтык, бэйэ-бэйэ санаатын көтөҕө-көтөҕө, сонуну үллэстэ-үллэстэ эйэ дэмнээхтик ыраастаатылар. Сыыс отторун анал куулга, пакекка уга-уга кытыы сиргэ чөмөхтөөтүлэр.
Остолобуой үлэһиттэрэ ыалдьыттары, кыттааччылары итии, минньигэс аһынан күндүлээтилэр.
«Бэс чагда» киин эбии үөрэхтээһин педагогтара Марфа Никифоровна Булатова «О деятельности Центра «Сосновый бор» как опорной площадки РДДМ «Движение первых» в РС (Я)», Настасья Семёновна Колесова «Изучение английского языка через музыку», Дьулустаан Васильевич Решетников «Мобильный педагог», Егор Александрович Семёнов «Дыхательная гимнастика с элементами якутского танца», Василий Васильевич Бубякин «Песни у костра» интэриэһинэй маастар-кылаастары ыыттылар. Кинилэргэ уонна «Бэс чагда» дириэктэригэр Томпо үөрэҕин управлениятын аатыттан Елена Кимовна Винокурова махтал суругу туттарда.
Үлэ холбоһуктарын күрэхтэһиитигэр лааҕыр иитиллээччилэрэ бэйэни билиһиннэриигэ, «Өрүү инники күөҥҥэ буол» флешмобка, «Хамсана сырыт» станцияларынан оонньууга кытыннылар. Уопсай түмүккэ, «Бэйэни билиһиннэрии» күрэххэ 1 миэстэ – «Бегущие в ночи» этэрээт, 2 миэстэ -«Байаҕантай кэскилэ» этэрээт , 3 миэстэ – «Нон-стоп» этэрээт , флешмобка 1 миэстэ — «Байаҕантай кэскилэ», 2 миэстэ — «Бегущие в ночи», 3 миэстэ — «Нон-стоп», станцияларынан оонньууга 1 миэстэ — «Байаҕантай кэскилэ», 2 миэстэ — «Бегущие в ночи», 3 миэстэ — «Нон-стоп» буоллулар.
Уолаттарга «Бастыҥ оҕуруотчут» анал ааты Яковлев Воваҕа (Мэҥэ Алдан), Неймохов Ньургуҥҥа (Мэҥэ Алдан), Комин Артурга (Мэҥэ Алдан) иҥэрдилэр. Кыргыттарга «Бастыҥ оҕуруоччут» анал ааты Неустроева Катяҕа (Кириэс Халдьаайы), Никитина Аделинаҕа (Кириэс Халдьаайы), Григорьева Розалинаҕа (Мэҥэ Алдан) туттардылар. «Эдэр оҕуруотчут» анал ааты Заболоцкая Тапталаанаҕа (Кириэс Халдьаайы), Софронова Александраҕа (Мэҥэ Алдан), Мохначевскай Василийга (Мэҥэ Алдан), Кривошапкин Юрийга (Мэҥэ Алдан), Севестьянов Евгенийга (Мэҥэ Алдан), Трофимов Саарыҥҥа (Мэҥэ Алдан) ыллылар. Дьарыктаах буолуу киинэ анал бирииһин кыра эрдэҕиттэн Мэҥэ Алдан «Аргыс» лааҕырыгар бэриниилээхтик сылдьар, үлэ диэни билбит-көрбүт, үлэттэн чаҕыйан турбат, быйыл 9-с кылааһы ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбит Кириллова Күннэй ылла. «Бэтэрээн оҕуруоччут» анал аат, теплица маастарын уҥа илиитигэр, Анна Яковлевна Винокуроваҕа туттарылынна. Уопсай түмүк маннык буолла: 3 миэстэ – «Советский Союз» (бэтэрээннэр), кинилэргэ бирииһи улуустааҕы бэтэрээннэр Сэбиэттэрэ туруорда, 3 миэстэ – «Будущее в ночи» (баһаатай Елена Борисова), 2 миэстэ – «Нон-стоп» (баһаатай Елена Борисова), 1 миэстэ – «Байаҕантай кэскилэ» (салайааччы Мира Местникова). Бары кыттыбыт, тэрийсибит, көмөлөспүт дьон өттүк харалаах барбыттарыттан үөрүүлэрэ муҥура суох.
Оля Макарова, Кириэс Халдьаайы:
Мин «Байаҕантай кэскилэ» этэрээт хамандыырабын. «Байаҕантай кэскилэ» лааҕыр тэриллибитэ быйыл 10 сыла буолар. Уон сыл устата элбэх түбүктээх үлэ бөҕө оҥоһулунна, чаҕылхайтан-чаҕылхай оҕолор кэлэн үлэлээн, сынньанан барбыттара. Лааҕырга биһигини кытта тэҥҥэ салайааччыбыт Местникова Мира Николаевна, иитээччилэрбит Кириллина Оксана Семёновна, Сыромятникова Намыына Геннадьевна үлэлииллэр. Биһиги лааҕырбытыгар оҕурсу, моркуоп, сүбүөкүлэ, хаппыыста уо.д.а олордобут. Биһиги үлэттэн ураты элбэх оонньуу арааһын оонньуубут, минньигэс ас арааһын аһыыбыт, элбэх саҥаны, сырдыгы, кэрэни билэбит, үөрэтэбит.
Биһиги хамаандабытыгар тоҕус оҕо баар. Мин саамай улахаттарабын, онтон саамай кырабыт Тапталаана Заболоцкая. Биһиги бу слёкка оптуорунньуктан саҕалаан бэлэмнэммиппит. Лааҕырга үлэлээн бүтэн баран, хаалан бэлэмнэнэр этибит. Бэйэбит декорацияны уруһуйдаабыппыт, помпонаны оҥорбуппут. Мин ордук станциянан оонньууну сөбүлээтим. Уонна остолобуойга олус минньигэс астаахтар эбит. Кинилэргэ махтанабыт. Намина Геннадьевна биһигини олус өйөөбүтэ уонна биһиэхэ көмөлөспүтэ. Ол биһиги санаабытын олус көтөхпүтэ. Маастар кылаастар эмиэ олус интэриэһинэй этилэр. Уопсайынан, мин слёту олус сөбүлээтим.
Мира Николаевна Местникова, лааҕыр начальнига, Кириэс Халдьаайы:
Сылын аайы ыытыллар үлэ холбоһуктарын тэрээһинэ бу сылга олус интэриэһинэйдик, үлүһүйүүлээхтик ааста. «Бэс чагда» оҕо сынньалаҥын тэрийиигэ уонна чэбдигирдиигэ республикатааҕы ресурснай киин дириэктэрэ Яна Николаевна Иванова уонна иитээччилэрэ кэлбиттэрэ олус үөрүүлээх. Кинилэр ыыппыт маастар-кылаастарын оҕолор олус сэргээтилэр уонна кинилэртэн бэйэбэр олус элбэх туһалааҕы биллим.Инникитин тэрийээччилэригэр үрдүктэн үрдүк ситиһиини, кытаанах доруобуйаны, дьолу-соргуну баҕарабын!
Розалина Григорьева, Мэҥэ Алдан:
Мин слёкка кыттыыны ыламмын олус үөрдүм. «Бастыҥ оҕуруотчут» анал ааты ыламмын соһуйдум. «Аргыс» лааҕырга быйыл саҥа бастакыбын сылдьабын. Мин манна киирэммин, оҕуруот аһын көрөргө-харайарга үөрэнэ сылдьабын. Ол иннинэ хаһан да, оҕуруокка үлэлээбэтэҕим. Лааҕырбын олус сөбүлээтим. Күн аайы сонун тэрээһин ыыталлар, оҕолору кытта билсэн, доҕордоһоҕун, күҥҥүн туһалаахтык атаараҕын, үлэлииргэ үөрэнэҕин. Мин санаабар, оҕолор биһиги сааспытыттан (10-11) үлэҕэ сысталлара сөптөөх, туһалаах.
Марина Дмитриевна Рожина, Томпо оройуонугар РДДМ куратора:
Мин Мэҥэ Алдан орто оскуолатыгар 8-9 кылааска үөрэммитим. «Экологическай» лааҕырга 2000 сыллаахха 1 сезон сылдьыбытым. Салайааччым Дария Михайловна этэ. Лааҕырга сылдьан эмтээх от хомуйарбыт (араас эмтээх от баар эбит диэммин онно билбитим), бөһүөлэги ыраастыыр этибит, дьааттаах, аһыы оту хомуйбуппут (ол оттон сүөһүлэр өлбүттэрэ), оонньуур, атын оҕолору кытта билсэр этибит. Лааҕырбын олус сөбүлээн Мэҥэ Алдан оскуолатыгар Саһылтан үөрэнэ кэлбитим. Мин санаабар, лааҕырга сылдьыбытым олохпор көмөлөспүтэ. Холобур, үлэлии үөрэнии, дьону-кытта кэпсэтэр (социализация, коммуникация), булар — талар өттүнэн уо.д.а. Бу тэрээһин ыытыллара олус үчүгэй. Тоҕо диэтэххэ, оҕолор үлэҕэ сысталлар, күрэх нөҥүө үлэҕэ сыһыарыы, эт – хаан да өттүнэн сайдаллара туһалаах.
Яна Николаевна Иванова, «Бэс чагда» оҕо сынньалаҥын тэрийиигэ уонна чэбдигирдиигэ республикатааҕы ресурснай киин дириэктэрэ:
Слёту Томпо оройуонун үөрэҕин салалтата үрдүк таһымнаахтык тэрийбититтэн олус астынным.Томпо оройуона оҕону иитэр-үөрэтэр биир көрүҥэ – үлэнэн иитии буолар. Ити оҕону иитии, личность быһыытынан сайынарыы сүрүнэ буолар. Оҕолор кыра эрдэхтэриттэн баҕаран туран үлэлии кэлэллэр. Кинилэргэ үлэлиири дьиэҕэ эрэ иҥэрбэттэр, оскуола онно эмиэ улахан суолталаах.«Сыыс от» күрэхтэһиини оонньуу көрүҥүнэн ыытан, оҕолор 2 га сири ыраастаатылар. Бу олус үчүгэй мотивация. Биһиги оскуола теплицатын кэрийэ сылдьан көрдүбүт. Мандарин маһа үүнэн турарын сэргии көрдүбүт. Онтон олохтоох түмэл туһунан Антонина Петровна Неймохова кэпсээтэ. Антонина Петровна – энтузиаст, түмэли араҥаччылааччы, харайааччы. Кини Егор Петрович Неймохов бииргэ төрөөбүт балта. Кини аймахтарын үгэстэрин ытыктыыр, кинилэр суолларын салҕааччы буолар.Мэҥэ Алдан Алдан өрүс үрдүгэр турар. Хатыҥ чараҥ ыллыгынан астына, дуоһуйа хаамтыбыт. Ол иһин да, маннык кэрэ айылҕалаах дойдуга сэмэй, үтүө санаалаах дьон олордохторо. Биллиилээх общественнай үлэһиттэр, интеллигенция: учууталлар, быраастар бу сиртэн таҕыстахтара. Биһиги «Бэс чагда» кииммит өрөспүүбүлүкэ бары лааҕырдарын көрөр-истэр. Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 38 күнүскү сырыылаах үлэ лааҕыра үлэлии сылдьар. Сылга 15 смена үлэлиир. Сайыҥҥы өттүгэр 3 базалаахпыт: «Энергетик» (3 смена), «Связист» (3 смена), «Кэскил» (3 смена). Араас хайысханан үлэлиибит. Холобур, ресурснай киин буоламмыт Бүтүн Арассыыйатааҕы оҕо уонна ыччат хамсааһынын сүрүн площадката буолабыт, уһуйаан уонна алын кылаастар аһылыктарын дьаһайар, иилиир-саҕалыыр методическай киин эмиэ буолабыт, ону таһынан эбии үөрэхтээһининэн дьарыктанабыт. Эбии үөрэхтээһиин хас да хайысханан арахсар: уруһуй, тиэхиникэ, социально-гуманитарнай, эт-хаан чэбдигирдиитэ, туристическо-краеведческай, естественно-научнай. «Бэс чагда» лааҕыр нөҥүө оҕолору өрөспүүбүлүкэ таһыгар баар лааҕырдарга ыытабыт. Оннук курдук, барыта 1000 курдук оҕо Хара, Японскай муораларга баар «Артек», «Орлёнок», «Океан» уо.д.а лааҕырдарга сынньанан кэлбиттэрэ. Атырдьах ыйын 22-23 күннэригэр Томпо оройуонун үөрэҕин салалтатын кытта оскуола лааҕырын салайааччылара үөрэх үлэһиттэрин атырдьах ыйынааҕы сүбэ мунньаҕар бэйэлэрин үлэлэрин туһунан сырдата, уопуттарын үллэстэ кэлиэхтэрэ диэн эрэнэбин.
Айгылаана