1941 сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр немецтэр Старай Руссаны ыланнар, 950 күннээх оккупация 1943 сыл олунньу 18 күнүгэр диэри салҕаммыта. Ильмень күөл Новгород уобалаһын Старай Русса куоратыттан хоту диэки 29 км ыраах сытар. Оттон Улуу Новгород бу күөл үрдүгэр турар.
Ильмень күөл уһуна 45 км, туората 35 км, дириҥэ 9,7 (урут 30 м тиийэр эбит.) Бу күөлгэ 50-ча өрүс түһэр, Волхов эрэ өрүс тахсар. Уйаара-кэйээрэ биллибэт байҕал курдук күөл эбит. Ильмень күөлгэ кыргыһыы – сахаларга биир саамай элбэх сүтүгү таһаарбыт иэдээннээх кыргыһыы буолар.
Старай Русса куорат Москва уонна Ленинград икки ардыгар турар буолан, Аҕа дойду сэриитигэр улахан байыаннай стратегическай суолталааҕа. Фашистар бу куорат нөҥүө Москваҕа кэлин өттүттэн киирэр былааннаахтара. Ленинграды төгүрүктээһиҥҥэ олус табыгастаах түһүлгэ этэ.
Аҕам Аргунов Дмитрий Павлович Старай Русса таһыгар сэриилэспит. 1942 с. олунньу 22 күнүттэн муус устар 17 күнүгэр диэри кыырыктаах кыргыһыыга ыараханнык бааһырбыт. Ишим куорат госпиталыгар түөрт ый эмтэммит.
Аҕам быраата Аргунов Петр Павлович 1921 сыллаахха төрөөбүт. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ 1942 сыллаахха иккис хомуурга ыҥырыллыбыт. 19-с туспа хайыһар биригээдэтигэр сэриилэспит. Ильмень күөлү туораан баран дэриэбинэлэри босхолоспут. Взвад дэриэбинэ иһин кини тиһэх кыргыһыыта буолбут. Взвадка бырааттыы көмүүгэ хараллыбыт.
Устрекаҕа ураһалыы быһыылаах монумены 2000 с. ыам ыйын 19 күнүгэр Саха сирин Правительствота үөрүүлээхтик аспыт. Иһигэр саркофагы санатар гранит билиитэлэргэ 255 өлбүт буойун аата суруллубут.
Санкт-Петербурга олорор сахалар землячестволарын президенэ Гаврил Афанасьевич Троев уонна Мэҥэ Алдан түмэлин үлэһитэ Мотрена Германовна Комиссарова арыаллааннар, Взвадка тиийэ сырыттым. Устрекаттан Постпредство массыынатынан бэрт уһуннук айаннаан Взвадка тиийдибит. Баһылык Ирина Юрьевна Костина дьаһалта иннигэр болуоссакка икки үлэһити кытта көрүстэ. Итинтэн бэрт чугас 12х28 м тимир аҕыраадалаах сэбиэскэй саллаат уонна уолчаан скульптуралаах, биллэринэн 246 офицер уонна кыһыл армеец 17-с көмүүлэрэ баар эбит. Плиточнай аллея икки өттүнэн постаменнарга буойуттар ааттара суруллубут.
Киирээт, алаадьы уурдум, убайым Петр Павлович Аргунов уонна Савва Григорьевич Павлов ааттарыгар сибэккилээх корзинабын уурдум, төрөөбүт Мээнэ алаастарын буорун, кытыаны, табаҕы икки өттүнэн куттум. Баччалаах дойдуга тиийэммин бырааттыы көмүүгэ сүгүрүйэрбиттэн долгуйдум аҕай. Буойун уонна уол таһыгар туран тыл эттим. Саха сириттэн кэлбит эдэркээн 24 красноармеец аатын, ханнык оройуонтан кэлэн кыа хаанын тоҕон олоҕун толук уурбутун аахтым. Норуот суруйааччыта Е. П. Неймохов төрөөбүтэ 70 сылыгар уонна Улуу Кыайыы 75 сылыгар Взвадка көмүллүбүт 24 саха буойунун аатын Мэҥэ Алдан түмэлигэр Егор Петрович тус архыыбыттан сыл иннинэ устубутум.
Норуот суруйааччыта Саха сирин бастакы Президенэ Михаил Ефимович Николаевка туруорсан Ильмень күөл кытылыгар саха саллааттарын аатын үйэтитиигэ сүдү улахан үтүөтэ буолар. Тиэтэллээх сырыы буолан Старай Русса музейыгар сылдьар кыаллыбата. Улахан трассаҕа Устрекаттан 50-ча буолан айаннаабыт автобуспутугар көһөн олорон Питерга айаннаатыбыт. Ксенофонт Васильевич Васильев Ильмень күөл кыргыһыытын, Саха сириттэн сэриигэ өлбүт буойуттар тустарынан Питерга диэри айаннаан иһэн кэпсээтэ.
Бу «Ильмень күөлгэ» кинигэтигэр ирдэспит, булбут, билбит түгэннэрин, архыып докумуоннарын, олохтоохтору кытары сэһэргэһиилэрин, бырааттыы көмүүлэргэ саха ньургун уолаттарын ааттарыгар тиийэ киэҥник кэпсээбитэ. Икки сыл элбэх айаны айаннаан, үлэлэһэн «Ильмень күөлгэ» диэн кинигэтин суруйбут. Ильмень күөлгэ Саха сирин ньургун уолаттарын кэриэстиир сэргэни Улуу Кыайыы 75 сылыгар саҥардан туруорбута. Бу сырдык кырдьыктаах «Ильмень күөлгэ» кинигэни таһаартарбыт Ньурба улууһун, Түмүк нэһилиэгин ытыктыыр киһитигэр – Ксенофонт Васильевка Взвадка сырыыбар көмөтүн иһин махтанабын. Үтүө доруобуйаны, дьиэтигэруотугар этэҥҥэ буолууну баҕарабын.
Устрекаҕа улахан тэрээһин буолар кэмигэр ыраах Взвад дэриэбинэтигэр тиэрдибит Санкт-Петербург куоракка Саха сирин Постпредствотын кытары барытын быһаарсан дьаһайсыбыт Мэҥэ Алдан нэһилиэгин дьаһалтатыгар, түмэл үлэһиттэригэр (дириэктэр Тарасова З.Д.) улахан махталбын тиэрдэбин.
Анна Кривошапкина (Аргунова), Кировскай нэһилиэгэ, Горнай улууһа