Никитин Иван Иннокентьевич 1905 сыллаахха ахсынньы 26 күнүгэр Таатта (Томпо) оройуонун Кириэс Халдьаайы сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Аҕата – Никитин Иннокентий Терентьевич (1854 с.т.), ийэтэ – Никитина Марфа Архиповна, 1912 сыллаахха ыалдьан өлбүтэ. Аҕалара биэс кыра оҕолоох огдообо хаалбыт. Онон сылтаан Уйбаан оскуолаҕа үөрэммэтэх. 1932 сыл тохсунньутуттан «Күндэ» тыа хаһаайыстыбатын артыалыгар киирбит уонна 1938 сыл атырдьах ыйыгар диэри холкуоска ыраах таһаҕас таһыытыгар, почта сүүрдээччинэн, биригэдьииринэн үлэлээбит.
15.08.1938 – 20.09 .1942 сылларга Крупская аатынан холкуоска талыллан бэрэссэдээтэллээбит. Артыаллары бөдөҥсүтэн, холкуостааһын 1939 сыллаахха бүтэһиктээхтик олоххо киирбитэ. Ыаллар чааһынай бас билиилэригэр биир-икки ыанар ынаҕы кытта сүрүннээн борооску уонна ньирэйдэр хаалбыттара. Улахан дьиэ кэргэннээх, үлэһиттэрдээх ыалларга көлүнэр оҕус дуу, ат дуу баара. Бас билиилэригэр оттуур сир-уот суоҕун кэриэтэ этэ. Оччотооҕу кэм ирдэбилинэн эн чааһынай бас билиигин – сүөһүгүн, сылгыгын олохтоох былаас – Сэбиэт көҥүлэ суох өлөрүө суохтааххын. Итини нолуок төлөөһүнтэн куотунуу курдук көрөллөрө.
Иккиһинэн, холкуостаах тыыннаах харчыта суоҕа. Холкуоска үлэлээбит көлөһүн күнүн сыл түмүгүнэн этинэн, арыынан уонна бурдугунан аахсан ылара. Маҕаһыынтан харчыта суох буолан атыылаһар кыаҕа суоҕа. Ол да иһин холкуос күүстээх үлэтин кыайбат дьоннор, ыаллар баар буолбуттара.
1939 сыллаахха эдэр, кэскиллээх, билиигэ-көрүүгэ дьулуурдаах, дьону кытта уопсай тылы түргэнник булар эдэр киһини ССКП чилиэнигэр кандидатынынан ылаллар. 1941 сыл кулун тутар 11 күнүгэр Уйбаан ССКП чилиэнэ буолар.
1941–1943 сылларга уот кураан дьыллар тураннар, сир-дойду аһыҥканан ыһыллар, от-мас хата куурар кэмигэр кыаммат ыаллар хоргуйуулара саҕаланар. Өлбөт инниттэн бэйэлэрин бас билэр сүөһүлэрин дьон хорсуннара кистээн сиир түбэлтэлэрэ баара. Тыллабыр киирдэҕинэ, оччотооҕу сокуонунан хаайыыга барыаххын сөптөөҕө.
Кыра сааһыттан кыһалҕаны этинэн-хаанынан билэ улааппыт киһи, Уйбаан, маны сүрдээх ыарыылаахтык ылыммыта. Оччотооҕу кэм сокуонунан аҕайых киилэ арыыга итэҕэстийбит киһи хаайыыга түбэһэрэ аҕыйаҕа суоҕа.
Ити кэмнэргэ Алдан өрүс уута намыһах буолан, сыалыһар балык сэдэхсийбитэ. Кыһалҕаттан Уус Тааттаҕа, Хара Алдаҥҥа дьону ыытан балыктаппыта, булчуттарга куобаҕы, кыаллар буоллаҕына, тайаҕы бултуулларыгар тэрийэн ыытара. Эргиэн тэрилтэтигэр холкуос чорбойор бородууксуйатын батаран, кыра да буоллар, кыаллыбат холкуостаахтарга нэрээт быһыытынан бурдук бэрдэрбитэ. Ону сыалыһар миинигэр кутан сииллэрэ. Баай Байанай биэрбитин хоргуйбут дьоҥҥо түҥэтэн биэрэн, өлөр өлүүттэн өрүһүйбүтэ. Холкуостаахтар махталларын ылбыта.
Бэйэтэ оҕо сааһыгар үөрэммэтэр да, ааҕар-суруйар буолбута. Аҕыйах эдэр дьону үөрэххэ ыытан үөрэттэрбитэ, олор истэригэр Саввин Николай Кононович баара.
20.09.1942–21.01.1944 сс. Уйбаан Никитин Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллан сулууспалаабыта. Монголияҕа сулууспалыы сылдьан ыалдьан, доруобуйата мөлтөөн, дойдутугар эргиллибитэ. Дойдутугар тиийэн кэлбитэ – дьиэтигэр икки атахтаах үктэммэтэҕэ ырааппыт. Кэргэнэ Никитина (Охлопкова) Марина Петровна оҕолорун кытта орто дойдуттан барбыттарын убайа Охлопков Иван Петровичтан билэр. Арай кыыһа Вера кинилэргэ баарын көрсөн дириҥ кутурҕанын кыратык уҕарытыммыт курдук буолбута.
Вера Ивановна Кынтоярова (Никитина) (20.05.33– 18.01.2025) кэлин Саһыл нэһилиэгин олохтооҕо Кынтояров Дмитрий Ивановичка кэргэн тахсан Ваня диэн уолламмыта. Дмитрий өр сыл почтаны таһааччынан, онтон монтерынан үлэлии сылдьан, пенсияҕа тахсыбыта. Ыалларга дьиэ тэрилин: олоппостору, ыскамыайкалары, остуоллары уо.д.а. оҥорор мас ууһа этэ. Вера Ивановна Кириэскэ балыыһаҕа үлэлээбитэ, Саһылга кэлэн баран оскуолаҕа дьиэ сууйааччынан үлэлээн биэнсийэҕэ тахсыбыта.
Иван Иннокентьевич дойдутугар кэлэн эмтэнэн, төрүт аһын аһаан, эдэр киһи сотору кэминэн атаҕар бигэтик туран 11.12.1944–04.12.1957 сс. эргиэн тэрилтэтигэр маҕаһыын сэбиэдиссэйинэн, ыскылаакка кыладыапсыгынан уонна да атын салайар үлэҕэ сүрдээх эппиэтинэстээхтик, үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.
1950 сыллаахха Охлопкова Елена Яковлевнаны (1924– 09.09.1995) кэргэн ылан Томторго таҥара дьиэтин арҕаа өттүгэр сыыр анныгар Даадар үрэх үрдүгэр олорбуттара. Елена Яковлевна Хондуудайга төрөөбүтэ, Крупская аатынан холхуоска фермаҕа ыанньыксытынан, биригэдьииринэн үлэлээбитэ. «Өлөөнө күөгэйэр күнүгэр сылдьан сорох эр бэртэрин тустан буору уоптаран кыбыһыннарара. Кыыс сылдьан бэйэтин кыанар этэ», – диэн аҕам оҕонньор кэпсиирин истэрим. Аҕа дойду сэриитин кэмигэр үлэлээн «Үлэҕэ килбиэнин иһин» Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
Иван Иннокентьевич 04.12.1957–01.09.1966 сс. учаастактааҕы балыыһа хаһаайыстыбаннай чааһыгар сэбиэдиссэйинэн (завхоһунан) үлэлии сылдьан бочуоттаах сынньалаҥҥа барбыта.
1965–1966 сс. кыстыгар биир кыһын Илин Бастан көһөн Даадарга Никитиннэр балаҕаннарыгар кыстаабыппыт.
Онно оҕолору кытта бодоруһан кинилэр дьиэлэригэр киирэ-тахса сылдьан улахан уҥуохтаах бөдөҥ-садаҥ оҕонньору көрөрүм. Улахан баҕайы баалынайынан хотонтон сүөһү сааҕын таһааран балбаахтыыра. Биһиги мэниктээн айдаарарбытыгар мөҕүттүбүтүн өйдөөбөппүн. Дьиэ хаһаайката Өлөөнө ыраас сэбэрэлээх, саха дьахтарыгар төрөлкөй уҥуохтаах, толору эттээх-сииннээх, холку майгылаах дьахтар этэ. Бэйэлэрэ кэтэх хаһаайыстыбалаах буолан ынах сүөһүлээх, көлүнэр сылгылаах этилэр. Оҕонньор сайынын уолаттарын кытта оттуура, кыһынын сүөһүлэрин көрөрө.
Иван Иннокентьевич уонна Елена Яковлевна Никитиннэр түөрт оҕоломмуттара: Надя, Иван, Августа уонна Яша. Иван Иннокентьевич – сэрии, тыыл бэтэрээнэ, 1971 сыллаахха олунньу 20 күнүгэр орто дойдуттан букатыннаахтык барбыта. Никитиннэр ааттарын тоҕус сиэн оҕолор ааттаталлар.
Надежда Ивановна өр сылларга Арыы Толоон уонна Кириэс Халдьаайы бастакы сүһүөх кылаастарыгар учууталлаабыта. Иван Иванович 80-с сылларга Дьокуускай куоракка салайар кадрдары бэлэмниир техникумҥа үөрэммитэ. Өр сыл Герой Ф.М. Охлопков аатынан сопхуоска, коллективнай предприятиеҕа, «Маяк» СПК-ҕа хонуу биригэдьииринэн, сылгы көрүүтүгэр биригэдьииринэн үтүө суобастаахтык, эппиэтинэстээхтик үлэлээбитэ. Яков Иванович ханнык баҕарар хара үлэҕэ биир бастыҥ кыайыылаах-хотуулаах үлэһит уонна Үрэх Баһын бастыҥ отчутун быһыытынан биллэрэ. Августина Ивановна Кириэс Халдьаайыга оҕо уһуйааныгар иитээччинэн үлэлээбитэ. Билигин Дьокуускайга олорор, үлэлиир.
Ньукулай ДЬЭКИИМЭП