Эдэр исписэлиистэр тыа сиригэр олохсуйан, үлэлии-хамсыы сылдьар нэһилиэктэрэ — кэскиллээх нэһилиэк.
Россия Федерациятын Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2024 сылы дойдуга Дьиэ кэргэн сылынан биллэрэн турар. Бу быһаарыы дьиэ кэргэни өйүүргэ, бары өттүнэн көмүскэллээх буоларын хааччыйарга туһуламмыта саарбаҕа суох. Тыа сиригэр кэккэ сылларга эдэр ыаллар саҥа дьиэ туттан, олохсуйар буолбуттара киһини үөрдэр. Канашовтар дьиэ кэргэн Арыы Толоон сэлиэнньэтин биир киэн туттар, бигэ тирэхтээх ыала. Ыал ийэтэ Мария Васильевна — олохтоох оскуола алын кылааһын учуутала. Ыал аҕата Алексей Петрович оскуолаҕа харабылынан үлэлиир.
— Мария Васильевна, олоҕуҥ аргыһыныын хайдах,хаһан көрсүбүккүтүн туһунан сырдата түһүөҥ дуо?
— Кэргэмминиин иккиэн Кириэс Халдьаайыттан сылдьабыт. Үһүс кылаастан дьоммун кытары куоракка көһөн олорбуппут. Онтон 2004 сыллаахха Хаандыгаҕа көһөн кэлбиппит. Кэргэним Алексей Казань куоракка полиция оскуолатыгар үөрэммитэ.
2004 сыллаахха ийэм Евдокия Николаевна уонна Алексей ийэтэ Розалия Михайловна атыынан дьарыктаналлар этэ. Ол саҕана ырыынакка маҕаһыын арыммыттара. Кэргэммин кытары онно билсибиппит. 2007 сыллаахха ыал буолбуппут. Уруубут киэһэтэ Кириэс Халдьаайы оскуолатыгар ыытыллыбыта.
— Оҕолоргут үөрэххэ туох ситиһиилээхтэрий, ону таһынан тугунан дьарыктаналларый?
— Үс уол уонна биир кыыс оҕолоохпут. Улахан уолбут Алеша — Арыы Толоон сүрүн оскуолатын тохсус кылааһын үөрэнээччитэ. Оскуола актыбыыһа. Волейболунан сөбүлээн дьарыктанар. Былырыын Байаҕантайга ыытыллыбыт волейбол күрэҕэр «Бастыҥ волейболист», быйыл Сайдыы нэһилиэгэр «Кэскиллээх оонньооччу» аатын ылбыта. Ону таһынан дуобатынан, саахыматынан үлүһүйэр. Сайын устата лобзигынан быһан, сибэкки иһиттэрин (кашполары) оҥорон, атыылаан бэйэтигэр харчы оҥостор.
Кыыспыт Алина ахсыс кылааска үөрэнэр. Үөрэҕэр үчүгэй. Оскуола бары тэрээһинигэр көхтөөхтүк кыттар. Кини төрүт дьарыгынан – ситии хатарарын, дэйбиир баайарын, туос иһити оҥорорун сөбүлүүр. Кыра уолбут Рустам быйыл оскуолаҕа киириэхтээх. Кинини кытта ааҕыынан дьарыктанабыт. Оройуон, өрөспүүбүлүкэ күрэхтэригэр хоһоон ааҕан бастакы миэстэ ылбыппыт. Мурун бүөтэ кыра уолбут Герман икки саастаах. Оҕо уһуйаанын иитиллээччитэ.
— Оҕо иитиитигэр туох сүрүн быраабылалары тутуһаҕыт?
— Оҕону иитиигэ сүрүн тутуһар суолбут – бэйэ холобура. Оҕоҕун батыһыннара сылдьан тэҥҥэ хамсанан, бэйэ холобургунан үөрэтэриҥ-такайарыҥ ордук ылынымтыалаах буолар. Үлэҕэ, окко-маска эрэ буолбакка, айылҕаҕа тахсан сынньанабыт, сүүрэн-көтөн, мэниктээн, араас күрэхтэри тэрийэн, оҕолорбутун кытта тэҥҥэ оонньуубут. Төрүт дьарыкпытын ыһыктыбаппыт. Кэтэх хаһаайыстыбатынан дьарыктанабыт. Ынах, сылгы иитэбит. Уопсайынан, оҕо үлэҕэ такайыллан улаатыахтаах. Сайыҥҥы өттүгэр оҕолорбут тэҥҥэ оттоһоллор, хотоҥҥо көмөлөһөллөр. Билигин улахан уолбут аҕатыгар улахан көмө буолар.
— Нэһилиэккэ биир саамай барыга бары көхтөөх ыал быһыытынан биллэҕит.
— Кэргэммин кытары Байаҕантай нэһилиэгин депутаттара буолабыт. Алексей нэһилиэк, оройуон, спортивнай күрэхтэригэр барытыгар көхтөөхтүк кыттар. Дьиэ кэргэнинэн араас күрэхтэргэ кыттабыт. Ол курдук, оройуон ыһыаҕар саха таҥаһын көрүүтүгэр иккитэ миэстэлэһэн турабыт. Бэйэм оройуон иһигэр ыытыллар өйтөн суруйуу, ааҕыы күрэҕэр бастакы миэстэни ылбытым. Иллэрээ сыл кэрэ аҥардар күннэригэр аналлаах Ийэ күрэҕэр бастаан турабын.
— Кэтэх хаһаайыстыбаҕыт туһунан сырдатыаҥ дуо?
— 2011 сыллаахтан ынах-сүөһү иитэн, онтон 2014 сылтан аҕабыт сылгы иитиитинэн дьарыктанан саҕалаабыппыт. Билиҥҥи туругунан түөрт ынах, түөрт биэ уонна икки тый тутабыт. Сайын оҕуруот аһын эгэлгэтин үүннэрэбит. Хортуоска олордор улахан бааһыналаахпыт. Сылын аайы дьиэнэн баран олордобут. Оҕолорбутун кыра эрдэхтэриттэн оҕуруот үлэтигэр үөрэтэбит. Тэҥҥэ сылдьан үлэттэн, итииттэн-тымныыттан чаҕыйбат гына үлэҕэ сыһыарабыт.
— Дьиэ туттан киирбиккит туһунан кэпсээ. Судаарыстыбаттан көрүллэр туох эмэ кө-мөнү туһаммыккыт дуо?
— 2012 сылга тыа хаһаайыстабатын линиятын көмөтүнэн 9 да 10-наах саҥа дьиэ туттубуппут. Эбии ийэ хапытаалын туһанан дьиэбитин ситэрэн киирбиппит.
— Кэтэх хаһаайысты-балаах төһө барыстааҕый, туох уустуктары көрсөҕүт? Ханнык көмөнү ылаҕыт?
— Киһи тыа сирин ыалын сиэринэн бэйэ кэтэх хаһаайыстыбаланан хааччынара ордук. Киһи бэйэтин сүөһүтүн этэ, үүтэ, сүөгэйэ, арыыта баара олус үчүгэй. Улаатан эрэр оҕолор чөл туруктаах, бөҕө доруобуйалаах буолаллара аһыыр аһылыктарыттан улахан тутулуктаах. Күһүн оҕуруот аһыттан кэнсиэрбэлиибит, ону кыһыннары сиибит. Үрүҥ аһы — саламааты, суораты, кымыһы оҕолор астына аһыыллар. Аҕабыт булчут буолан эппит, балыкпыт дэлэй. Сүрүн кыһалҕабытынан оттуур сирбит тиийбэт этэ. Байаҕантай нэһилиэгин баһылыга Лена Дмитриевна Голикова сир биэрэн улахан көмө оҥорбута. Билигин оппут холкутук тиийэр буолла. Уопсайынан, нэһилиэк баһылыгыттан улахан тутулуктаах дии саныыбын. “Агростартап” саҥа саҕалааччы фермердарга көмө грант ылы-ахпытын саныыбыт. Онно киирэн аҕабыт улахан сылгы базатын туттуон баҕарар. Ону таһынан, төбө аайы сыллата көмө харчы көрүллэрэ олус үчүгэй. Тыа сиригэр олоробут, онон хаһаайыстыбабытын салгыы сайыннарар былааннаахпыт.
Этэҥҥэ буолуҥ, тыа сирин эдэр ыала!
Мария ЗАХАРОВА