Мэҥэ-Алдан орто оскуолатыгар үөрэнэр кэмнэрбэр уһулуччу билиилээх, оҕо өйүгэр-санаатыгар дирин билиини иҥэрбит учууталларыттан биирдэстэринэн Давыд Афанасьевич Томтосову ааттыахха сөп. Кини биһигини история уонна обществоведение предметигэр 4 кылаастан 11 кылааска дылы үөрэппитэ.
Уруокка ыҥырар чуораан тыаһаатын кытта кинигэ, сурунаал кыбыныылаах аргыый аҕайдык кылааска киирэн кэлэрэ. Үөрэтиллиэхтээх теманы дуоскаҕа суруйан, картаны ыйаан эрдэ перемена кэмигэр бэлэмнээн кэбиһэрэ. Биһиги история предметигэр умсугуйан туран үөрэммиппит. Киһи-аймах үөскээбит историятыттан саҕалаан аан дойду цивилизацияларын историятыгар тиийэ интэриэһинэй айанна турунарбыт. Давыд Афанасьевич бэйэтин үөрэтэр предметин олус дириҥник билэрэ. Хас биирдии теманы наардаан, ырытан оҕоҕо тиийиэмтиэ гына холобурдары аҕалан быһаарара. Хронологическай таблицаны, контурнай атлаһы, картаны сөптөөхтүк туһанарга, историческай терминнэри быһаарыыга, үөрэнээччи кэпсиир дьоҕуругар болҕомто уурара. Бэрэбиэркэлиир үлэлэри чиэппэр аайы ыытара. Хас үөрэтиллибит матырыйаалга олоҕуран реферат, албом, өйү эрчийэр таайбараҥнары оҥорорбут. Үөрэтэр тематын барын өйүттэн кэпсиирэ. Ол курдук, кини чиҥ билиилээҕэ-көрүүлээҕэ. История уруогуттан өйбөр хаалбыт биир түгэним: кылаас иннигэр тахсаммын, ааспыт уруокка барбыт теманы кэпсээтим. Учууталым: «4» сыананы туруорабын, теманы барытын билэҕин, ол гынан олус симиктик кэпсээтин»,- диэтэ. Мин кэлэр сырыыга кыһаллан, кылаас иннигэр улаханнык кэпсээбитим. Оскуоланы бүтэрэр сылбытыгар история уонна обществоведение предметтэригэр государственнай экзмамеҥҥа отуттан тахса билиэккэ бэлэмнэнэн, бэрт ситиһиилээхтик туттарбыппыт. Мин «биэс» сыананы ыламмын, үөрүүм мунура суох этэ. Киниттэн ылбыт билиим кэлин Саха государственнай университетыгар үөрэнэр сылларбар олус туһалаабыта. Давыд Афанасьевич история уруогар кэпсээбит холобурдара тус олохпутугар суолтата тугунан да кээмэйдэммэт.
Кэлин бэйэм оскуолаҕа учууталлыыр кэммэр, Давыд Афанасьевичтыын элбэхтик алтыспытым. Олохтоох музейга үөрэнээччилэргэ араас темаҕа экскурсиялары оҥороро. Кылааһым оҕолорун куруук олохтоох музейга сырытыннарарым. 2009 с. Мэнэ-Алдан нэһилиэгэ тэриллибитэ 100 сааһыгар аналлаах тэрээһиҥҥэ, Давыд Афанасьевич нэһилиэк историятын сырдатыыга элбэх үлэни ыыппыта. Кини хомуйбут үгүс матырыйааллара «Мэҥэ-Алдан нэһилиэгэ» кинигэ тахсыытыгар сүҥкэн оруолу ылбыта. Ол кинигэ ис хоһоонунан сиэттэрэн, салайар кылааһым оҕолоругар анал программа оҥорон олохтоох музейга сылдьыбыппыт. Программам сүрүн сыала оскуоланы бүтэрээри сылдьар оҕолор төрөөбүт нэһилиэктэрин историятын, дьонун-сэргэтин кытта билсиһии, матырыйаал хомуйуута этэ. Давыд Афанасьевич биһигини олохтоох музейга үөрэ-көтө көрсүбүтэ. Хас биирдии хомуллубут матырыйаалы, экспонаты сиһилии кэпсээбитэ. Оҕолор олус болҕомтолоохтук истибиттэрэ, бэйэлэрин эһэлэрин-эбэлэрин туһунан эбии информацияны ылан сүргэлэрэ көтөҕүллүбүтэ, билбэтэхтэрин билбиттэрэ, истибэтэхтэрин истибиттэрэ. Хас биирдии ыйытыыга Давыд Афанасьевичтан хоруй ылбыттара. Кэлин олохтоох музейга сылдьыыларын туһунан сыанабыл суруйбуттара. Нэһилиэктэрин историятын туһунан билиилэрэ-көрүүлэрэ үөрэнээччилэрим олохторугар биир умнуллубат түгэнинэн буолбута.
Мин Давыд Афанасьевич уобараһын Софрон Петрович Данилов «Сүрэх тэбэрин тухары» романын геройа Сергей Аласовка тэҥнии көрөбүн. Ол курдук, кини үөрэнээччилэрин кырдьыксыт, чиэһинэй, үтүө суобастаах, туохтан да чаҕыйбат буоларга үөрэппит талааннаах учуутал этэ.
Лена Слепцова